کارگاه آموزشی "رویکردهای نوین در بازنمایی اطلاعات"

نخستین کارگاه علمی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی در سال جاری (95)، با همکاری اداره همکاری‌های علمی و پژوهشی، ساعت 9 صبح دوشنبه 21 تیرماه در سالن کنفرانس مرکز همایش‌های غدیر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار گردید.

سخنرانان این کارگاه آقایان دکتر عبدالرضا نوروزی (عضو هیات علمی و مدیر گروه علم اطلاعات و دانش شناسی و مدیر کل دفتر برنامه ریزی و هماهنگی امور آموزشی دانشگاه شاهد)، دکتر سید مهدی طاهری (عضو هیات علمی و استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی و مدیر کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی) و حجت الاسلام و المسلمین سید تقی واردی (عضو هیات علمی و مدیر گروه پژوهشی نمایه سازی و فهرست نویسی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی) بودند. در بخش اول دکتر عبدالرضا نوروزی، ضمن استقبال از تعاملات هر چه بیشتر با پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پویایی را از خصوصیات بارز این پژوهشگاه دانست و افزود : بروندادهای علمی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی به دلیل دارا بودن استانداردهای لازم و ویژگی منحصر به فرد تالیفی بودن آن، همواره مورد استفاده مراکز علمی کشور به ویژه متخصصین رشته علم اطلاعات و دانش شناسی است. مدیر گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شاهد، با برشمردن کارکردهای نمایه های استنادی در مدیریت، تحلیل و ارزیابی اطلاعات، آن را از دو حیث تاریخی و مفهومی مورد بررسی قرار داد و تاکید کرد: نمایه استنادی در علوم اسلامی امری لازم و کارگشاست که خلا آن در جامعه علمی کشور مشهود است. مدیر کل دفتر برنامه ریزی و هماهنگی امور آموزشی دانشگاه شاهد، با توجه به سابقه درخشان مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی در عرصه مدیریت اطلاعات اسلامی، گفت : پایگاه و نمایه استنادی جهان اسلام در شیراز فعال است اما خلاء وجود نمایه استنادی علوم اسلامی مانع انتشار بهتر این علوم می‌شود و مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی با داشتن توان بالای انجام این کار، میتواند زمینه ساز بالندگی علوم اسلامی در عرصه های بین المللی باشد. دکتر عبدالرضا نوروزی درادامه با تبیین نقش و جایگاه اعتبار سنجی اطلاعات و نقش نمایه ها در علم سنجی افزود: نمایه ها دارای ارزش افزوده بوده که با توسعه علمی کشورها ارتباط مستقیم دارد و لازمه شناختن و شناساندن هر چه بهتر داشته های علمی است. همچنین نمایه ابزاری برای جغرافیای سیاسی اطلاعات و مصور سازی دانش است. وی در پایان با معرفی چند پایگاه استنادی مثلResearcherID  و  SCOPUS و Open Researcher and contributor ID یا ORCID به بررسی برخی خصوصیات آنها پرداخت و گفت : به طور نمونه نمایه استنادی SCOPUS با آنکه از سال ۲۰۰۴ فعالیت دارد، با داشتن ۲۵۰میلیون  رکورد در موضوعات مختلف، بزرگترین نمایه استنادی دنیاست.در بخش دوم این جلسه دکتر سید مهدی طاهری (عضو هیات علمی و استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی و مدیر کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی) با موضوع نمایه سازی ماشینی به ارائه مطالب خود پرداخت. وی با توجه به نوع خاص بافت علوم انسانی که در برخی موارد تا ۱۸ اسم نامرجح در آن استفاده می‌شود افزود : عرصه اطلاعات به حدی درحال گسترش است که به عقیده صاحبنظران، استانداردهای فعلی مدیریت اطلاعات قابلیت کنترل و بازیابی این حجم عظیم اطلاعات را ندارد و باید به روزرسانی شود.عضو هیات علمی و استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبایی، ضمن بر شمردن ادله استفاده از نمایه ماشینی گفت: کمبود نیروی انسانی متخصص، هزینه و سودمندی، استفاده از تکنولوژی نوین از عواملی است که نمایه ماشینی را امری توجیه پذیر می‌نماید. مدیر کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی، با برشمردن انواع نمایه سازی ماشینی گفت : نمایه سازی خودکار مثل نمایه های استفاده شده در موتورهای جستجو است و در مقابل نیز روش "نمایه سازی به کمک ماشین" است که دقیقا مثل کاری است که درحال حاضر در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی انجام می‌پذیرد. وی در ادامه گفت : در نمایه سازی استخراجی خودکار، ملاک بسامد واژگان است که برای کنترل آن محدودیت هایی مثل محل قرار گرفتن واژگان، سنجش بافتی، براساس بیشترین بسامد و تعیین چند مورد ابتدا و ... اعمال می‌گردد. عضو هیات علمی و استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبایی، در بخش پایانی به معرفی نمایه سازی معنایی پنهان اشاره کرد و افزود : در این روش، ماشین به صورت هوشمند عمل کرده و بعد از استخراج داده ها، روابط بین آنها را با توجه به لحاظ ها و الگوهای خاص، چک کرده، نمایه های مرتبط را تایید می‌کند.

در بخش سوم و پایانی این کارگاه علمی، حجت الاسلام و المسلمین سید تقی واردی (عضو هیات علمی و مدیر گروه پژوهشی نمایه سازی و فهرست نویسی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی) در توضیحاتی مبحث نمایه سازی موضوعی ترکیبی را مطرح نمود.وی با تبیین جایگاه نمایه سازی موضوعی گفت: نمایه موضوعی از حیث انتخاب اصطلاح نمایه ای و انتساب آن به موضوع مورد نظر، به دو صورت "انتخاب اصطلاح واحد" و "انتخاب چند اصطلاح مربوط به هم" انجام می‌شود. در نمایه سازی ترکیبی باید ملزوماتی مثل استفاده از حروف ربط تعریف شده بین دو اصطلاح نمایه ای و رعایت تقدم و تاخر در اصطلاحات نمایه ای در جهت تولید یک چکیده نمای منطقی را رعایت نمود. عضو هیات علمی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی در ادامه امتیازات و تنگناهای نمایه سازی ترکیبی را تبیین کرد و گفت : امتیاز اصلی نمایه ترکیبی، همان ایصال الی المطلوب است و در مقابل هزینه بری و زمان بری و نیاز به تخصص و تجربه کافی در این عرصه از تنگناهای این مدل خاص نمایه سازی است.مدیر گروه پژوهشی نمایه سازی و فهرست نویسی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی در پایان به کارکردهای مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی در بخش نمایه سازی اشاره کرد و افزود: به روش تک اصطلاحی، پایان نامه های حوزوی(که تعدادشان بیش از 19000 جلد است) و بسیاری از کتب منابع اسلامی نمایه شده اند. و به روش ترکیبی، تا کنون نمایه منابع اصلی سه رشته تخصصی علوم اسلامی(اصول فقه، علوم قرآن و کلام اسلامی) به پایان رسید و نمایه منابع اخلاق اسلامی در حال اتمام است و چند منابع دیگر(مانند معارف مهدوی و کلام جدید) در دستور کار است. همچنین نمایه های اصول فقه و علوم قرآن، علاوه بر نشر در ویکی علوم اسلامی مرکز، هر کدام در اپلیکیشن جدایی با  نام پایگاه تخصصی منتشر شده اند که همراه با سایر محصولات مرکز مانند اصطلاح نامه و فرهنگ نامه می باشند. هم چنین از نمایه علوم قرآن، نرم افزاری به نام«التمهید» تولید و منتشر گردید. نرم افزار مطهر که حاوی نمایه های آثار علامه شهید مطهری می باشد، اولین خروجی رسمی بخش نمایه بوده که بعد از 20 سال از نشر آن، هنوز مورد اقبال می باشد.